Başbakan Ahmet Davutoğlu, Doğu Anadolu Bölgesinin durumunu müzakere etmek üzere, Başbakan Yardımcıları, Genel Başkan Yardımcıları, Gurup Başkan Vekilleri ve Bölge Milletvekilleriyle bir araya geldi.
Erzurumajans-Başbakan Ahmet Davutoğlu, Doğu Anadolu Bölgesinin durumunu müzakere
etmek üzere, Başbakan Yardımcıları, Genel Başkan Yardımcıları, Gurup
Başkan Vekilleri ve Bölge Milletvekilleriyle bir araya geldi.
Toplantıda Plan Bütçe Komisyonu Üyesi Erzurum Milletvekili Dr. Cengiz
Yavilioğlu, Doğu Anadolu Bölgesinin temel sorunlarını içeren bir sunum
yaptı.
KAMU YATIRIMLARI ARTTI
AK Parti iktidarıyla bölgede
kamu yatırımlarında önemli bir artış kaydedildiğine dikkat çeken Dr.
Cengiz Yavilioğlu, "Doğu Anadolu Bölgesinin toplam kamu yatırımlarından
aldığı pay 2008 yılında yüzde 6,3 iken, yıllar itibarıyla önemli
artışlar göstererek, 2013 yılında yüzde 10,6 seviyesine kadar
ulaşmıştır. 2002 yılında %12.5 olan eğitim yatırımları, 2014 yılında
%27.7'ye yükselmiştir. 2003 yılında %11.9 olan sağlık yatırımları, 2007
yılında %25'e, 2013 yılında ise %16'ya yükselmiştir. Bölgede 2002
yılında 256 km olan bölünmüş yol, 2013 yılında 3.234 km'ye ulaşmıştır.
Havayolu imkanları artırılmıştır. Sosyal yardımların miktarı önemli
derecede arttı ve faydalanan sayısı yükseldi" dedi.
YATIRIM VE TEŞVİKLER
Bölge ekonomisinin son yıllarda yaşadığı önemli gelişmelerden birisi
de yatırım teşvik sayısı ve yatırım teşvik kapsamında yapılan yatırım
tutarında yaşanan artış olduğunu dile getiren Yavilioğlu, sunumunda
özetle şu ifadelere yer verdi; "Doğu Anadolu Bölge illerinde 2002
yılında yalnızca 51 adet ve toplamda 184 milyon TL civarında olan
yatırım teşvik belgeli yatırımlar, 2013 yılında 283 adet ve yaklaşık 5,4
milyar TL düzeyine ulaşmıştır.
TURİZM
Bölgede 2003 yılında
yaklaşık 425.000 olan turizm belgeli işletmelere giriş yapan turist
sayısı 2012 yılında yaklaşık 800.000'e ulaşmıştır.
Söz konusu
dönemde yerli turist sayısında yüzde 89,3 artış yaşanırken yabancı
turist sayısında ise yüzde 81,9 artış yaşanmıştır.
GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK
2009 ile 2012 yılları arasında hesaplanan Gini katsayılarına
bakıldığında hem ulusal düzeyde hem de Doğu Anadolu Bölgesi'nde gittikçe
daha adil dağılım yönünde bir değişim yaşandığı görülmektedir.
Bölgede yoksulluk azalmaktadır. TÜİK 2006 - 2012 verilerine göre yüzde
elli risk hesaplanmasına göre yoksul oranı hem ülke genelinde hem de
Kuzeydoğu Anadolu ve Ortadoğu Anadolu bölgelerinde azalan bir seyir
izlemektedir. 2006 yılında her iki bölge için yüzde 16'larda
gerçekleşirken bu oran 2012 yılında yüzde 13 seviyelerine kadar düşüş
göstermiştir.
TEMEL SORUNLAR
Kalkınma Bakanlığı tarafından
2011 yılında hazırlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik
Endeksi (SEGE) Sıralaması Araştırması'na göre Bölge illerinin önemli
bir çoğunluğu ülke sıralamalarında en alt sıralarda yer almaktadır.
Yalnızca Elazığ, Erzincan ve Malatya illeri nispeten orta sıralara yakın
yerlerde kendilerine yer bulmuşlardır. SEGE 2011 sıralamaları
incelendiğinde, tüm iller arasında son on dört sırada yer alan illerden
dokuzunun, Bölge illeri arasında yer aldığı görülmektedir. TRB2: Van,
Bitlis, Hakkâri, Muş Bölgesi illerinin tamamının son on il içerisinde
yer alması da dikkat çekmektedir.
2013 yılı ADNKS (Adrese Dayalı
Nüfusa Kayıt Sistemi) verilerine göre Türkiye genelinde Doğu Anadolu
Bölgesi illeri nüfusuna kayıtlı 11.249.638 kişi bulunmaktadır. Doğu
Anadolu bölgesi nüfusuna kayıtlı vatandaşlarımızın sadece %52'si bölgede
yaşamaktadır. Bölge illerine kayıtlı nüfusun 5,4 milyonu Bölge'de, 5,8
milyonu ise Bölge dışında ikamet etmektedir.
Bölgeden nitelikli insan göçü olmaktadır. Nitelikli göç kendisiyle beraber sermayeyi de götürmektedir.
Yıllık donlu/karlı yaklaşık gün sayısı: Kars'ta 6 ay; Ağrı ve
Erzurum'da 5 ay; Van, Muş ve Hakkâri'de ise 4 ay civarındadır. Öte
yandan daha ılıman bir iklime sahip olan Elazığ ve Malatya'da ise 2,5 ay
civarındadır. Yani bölgede inşaat yapımı gibi işler için çalışma süresi
oldukça kısadır.
Bölge, ülke ile aynı hızda kalkınmakta, fakat
ölçek ekonomileri nedeniyle gelişmiş bölgeler ile gelişmişlik makası
giderek açılmaktadır. Mesela; Ülkede %10 büyüme yaşandığında; 100 TL
sermayesi olan Marmara Bölgesinin büyüme sonrası sermayesi 110 TL'ye
yükselirken, 10 TL sermayesi olan Doğu Anadolu Bölgesinin sermayesi ise
sadece 11 TL'ye yükselebilmektedir. Dolayısıyla, aynı oranda büyüseler
dahi iki bölge arasındaki gelişmişlik farkı giderek büyümektedir.
KOBİ'LER DAHA FAZLA DESTEĞE İHTİYAÇ DUYUYOR
KOBİ'ler Türkiye'de toplam istihdamın %78'ini, toplam katma değerin
%55'ini, toplam satışların %65,5'ini, toplam yatırımların %50'sini,
toplam ihracatın %59'unu oluşturmaktadır. Ama KOBİ'lerin toplam krediler
içindeki payı sadece %24'tür. KOBİ'lerin kredi kullanma imkanları
sınırlı kalmaktadır.
KREDİLERİN RİSK PRİMİNİN ÜSTLENİLMESİ
Doğu ve Güneydoğu'da bankaların verdikleri kredilerle ilgili yapılan
fizibilitelerde "risk ölçümü" yüksek çıkıncı bankalar bu bölgelere kredi
vermekten imtina etmektedirler. Bu durumda, batı bölgelerinde ortalama
risk puanı 5, Doğu Anadolu'da 8 puan ise, aradaki risk puan farkını
devlet üstlenebilir. Böylelikle KOBİ niteliğindeki işletmelerin finans
ihtiyaçları kısmen karşılanabilir.
ALINAN TEMİNATLARIN BEDELLERİNİN DÜŞÜK TUTULMASI
Diğer taraftan bankalar, kredi verecekleri KOBİ veya tarımsal
işletmelerden istedikleri teminatların karşılığını düşük tutmakta, bu
suretle riski azaltmaya çalışmaktadırlar. Zaten zor şartlarda kredi alan
kişiler ve işletmeler için bu durum "krediden vazgeçme" sebebi
olmaktadır. Yani değeri düşük tutulan teminatlardan dolayı kullanılan
kredi miktarları da düşmektedir.
VERGİ ORANLARI
Vergi oranları
konusunda Türkiye'nin doğusu ile batısı arasında herhangi bir fark
bulunmamaktadır. Halbuki vergi indirimleri, teşvik kalemleri içerisinde
en önemli olanıdır. Yatırımların teşvik edilmesi açısından vergi
indirimleri "olmazsa olmaz" niteliktedir. Doğu Anadolu için mutlaka
vergi indirimi gereklidir.
YATIRIM TEŞVİKLERİ
Doğu, Orta ve
Batı Anadolu bölgelerinde yaklaşık benzer teşviklerin olması;
Türkiye'nin en geri kalmış bölgesi olan Doğu Anadolu Bölgesine
yatırımcıların gelmesini yeterince teşvik etmemektedir. Mesela en uzun
süre yürürlükte kalan 5084 sayılı teşvik yasası 49 ile yayılınca,
yatırımcılar Doğu Bölgelerini tercih etmemiştir.
KAMU ANLAYIŞI
Her şeyden önce, Doğu Anadolu'nun iklim şartlarına çok fazla uymayan,
Doğu ile Batı farkı fazla gözetmeyen bir kamu anlayışı vardır. Bunlardan
bir tanesi ihale süreçleridir. Bilindiği gibi Doğu Anadolu bölgesinde
kış şartları nedeniyle yıl içerisinde inşaat yapım süresi çok kısadır.
Bununla birlikte, Kamu bütçesinin TBMM'de kabul edilmesi Aralık Ayı
sonunda; kamu yatırım transferlerinin yapılması ve akabinde ihale
süreçleri ise neredeyse Nisan-Mayıs aylarında başlayabilmektedir. Kamu
İhale mevzuatı gereği yaklaşık üç-beş ay süren ihale süreçleri inşaat
yapım aylarının boş geçmesine neden olmaktadır. Yani o yıl yatırımları
bir sonraki yıla kalmakta ve bir yıl kaybedilmektedir.
BÖLGEDE KAMU ÇALIŞANLARI KAPASİTESİNİN ARTIRILMASI
Özellikle son on yılda, Bölgeye merkezi bütçeden ayrılan kaynağın
artırılmasına rağmen yatırımların Bölgenin sosyal ve ekonomik gelişimine
katkısı sınırlı düzeyde kalmaktadır. Bunun temel sebeplerinden birisi,
yerel yönetimlerin ve merkezi kuruluşların taşra teşkilatının kapasite
eksikliğidir. Bu nedenle, merkezi kuruluşların taşra teşkilatının
nitelikli personel için cazip hale getirilmesine yönelik kamu personel
rejimi yeniden düzenlenmelidir.
Bölgede, öğretmenler başta olmak
üzere diğer bölgelere göre daha fazla kamu personel açığı bulunmaktadır.
Bölgeye atanan kamu personelleri geldikten sonra gitmenin yollarını
aramakta ve çoğunlukla da bölgeden ayrılmaktadırlar. Bölge, özlük
hakları iyileştirilmek suretiyle kamu personeli için cazip hale
getirilebilir.
ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ
Bölge'de toplam 20
adet Organize Sanayi Bölgesi (OSB) bulunmakta, bunlardan 15'i faal olup,5 tanesinin de yapımı devam etmektedir. Tamamlanan organize sanayi
bölgelerinin doluluk oranı %47 civarında olup, toplam 25.000 kişi
istihdam edilmektedir. Doluluk oranlarının düşüklüğü; bazı illerde
OSB'lerin iyi yönetilememesinden bazı illerde ise teşviklerin
yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.
OSB'lerin emlak geliri elde edilen yerler olmaktan çıkarılıp, sanayi merkezi haline getirilmesi sağlanmalıdır.
TÜİK 2012 verilerine göre, ülke genelinde sanayi sektöründe istihdam
edilen kişi sayısı 6,5 milyon kişi iken Doğu Anadolu Bölgesi'nde 275 bin
kişidir."
