ŞEHİRDER, II. Abdülhamit'in unutulmuş Erzurum fermanını gündeme taşıdı.
Erzurumajans-Şehir ve Kültür Araştırmaları Derneği (ŞEHİRDER) Başkanı Murat Ertaş,
Erzurum ve Osmanlı tarihi için çok önemli bir belge olan II.
Abdülhamit'in Erzurum ahalisine yazdığı hattı hümayunun Erzurumla ilgili
yapılan araştırma, çalışma ve tanıtımlarda ihmal edildiğini ve adeta
unutulduğunu belirterek, bu ihmalin kabul edilemez olduğunu bildirdi.
ŞEHİRDER Başkanı Ertaş konuyla ilgili yaptığı açıklamada şunları
söyledi; "Bir şehir ahalisine bir padişahın bizzat kaleme aldığı çok
nadir hatt-ı hümayunlardan biri de Erzurum ahalisine II. Abdülhamid'in
hümayunudur. Şehir ahalisine yazılması hasebiyle Osmanlı tarihi boyunca
çok nadir ve değerli; Erzurum, tabyalar ve tarihimiz açısından çok
önemli olan bu hümayunun başta 93 Harbi ve Erzurum tarihi üzerine
yapılan çalışmalarda dikkatlerden kaçmış olması bizi üzmüştür. Kardelen
TV'de her salı yayınlanan "Murat Ertaş ile Divit Kalem" programında
Atatürk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Selahattin Tozlu
hocanın gündeme getirdiği unutulan hümayun, şehir arşivi açısından çok
kıymetli bir belgedir.
II. Abdülhamid'in bu metnini üslup ve
içerik açısından incelettiğimiz tarihçiler, bu metnin hatt-ı hümayun
olduğunu ifade etmişlerdir. Bu metin, 93 Harbi'nde 8 Kasım 1877 tarihli
olup padişahın bizzat kaleme aldığı bir mütalaadır. II. Abdülhamid'in
Erzurum ahalisine hitaben kaleme aldığı hatt-ı hümayun'un tarihi olan 8
Kasım'ın gecesinde, hümayun metninde "düşman-ı umumîye" denilen Ruslar,
Ermenilerin rehberliğinde Topdağı'ndaki Aziziye Tabyalarına gece baskını
yaparak çok sayıda Türk askerini şehit etmişlerdi. Padişah II.
Abdülhamit bu hatt-ı hümayun'dan üç gün önce de 5 Kasım'da da Kafkas
Cephesi Başkomutanı Gazi Ahmet Muhtar Paşa'ya bir telgraf çekerek
Erzurum savunmasının öneminden bahsetmişti. Bu telgraf, Erzurum
ahalisine yazılan hatt-ı hümayundan daha çok öne çıkmıştır. Kimi
tarihçiler hatt-ı hümayunun varlığından hâlâ habersizdirler. II.
Abdülhamit'in "Erzurum Ahalisine" başlığıyla kaleme aldığı bu hümayunun
şehrin muhtelif yerlerine, okullara, tabyalara, Kongre binasına anıt,
levha gibi farklı biçimlerde asılması, şehrin kimliği ve tarihi
açısından gereklidir. 8 Kasım 1877'de (93 Harbi) kaleme alınan hattı
hümayunda Erzurum ahalisi taltif edilmiş, 93 Harbi'nde ve vatan
savunmasında daha evvel göstermiş oldukları kahramanlık ve sadakati
devam ettirmeleri gerektiği belirtilmiştir. Dernek olarak, bir çeşit
"ferman" diyebileceğimiz bu hatt-ı hümayunu farklı boyutlarda orijinali
ve sadeleştirilmiş günümüz Türkçe haliyle poster yapıp inşallah
halkımıza dağıtacağız."
FERMAN METNİ
Erzurum Ahalisi! Vatanın
muhafazası uğurunda düşman-ı umumîye karşı ibrâzına niyet ettiğiniz
gayretinizden ziyâdesiyle hoşnud oldum. Davamızın Hakk'a makrûniyetinden
ve avn-i İlahî'ye mazhariyetimizden emin bulunduğumuzdan, meşru olan
davamızın yine meşru ve mesud neticelerini kazanmak için son dereceye
kadar fedakârlık ihtiyar etmelisiniz. Çünki, devletimizin tamamiyet-i
mülkiyyesi zıman-ı emine merbut olmağla, Hudâ-negerde, Erzurum şehrini
düşman istila etse bile, oranın yine memalik-i şahanemizden madudiyetine
halel gelmeyeceğinden, ancak düşmanın memleketimizde bulunacağı zamanda
hakkınızda bila-tereddüd reva göreceğine emsal-i kesiresi şahid olan
türlü zulüm ve mekidetinden dolayı, İslam ve Hıristiyan kâffe-i
tebaamızın ırz u namus ve mal ve canları muhtel olup, vatanımızın
muhafazasında kayıdsızlık gösterdiğiniz için hükûmet-i meşruanıza karşı
namlarınız lekedar ve alude-i şeyn ü âr olur. Binaenaleyh, selametinizi
memleketimizin muhafazasında bilip ve Liva-yı Osmanî'nin zıll-i
himayetine sığınıp def'-i sail emrinde nihayet dereceye kadar
çalışmanızı hassaten emrü tavsiye eder, cümlenizi Hakk Teala'nın avn ü
inayetine emanet eylerim. fi 27 Teşrinievvel sene 93.
