Türkiye'de geçerliliğini kaybetmeye başlayan birçok gelenek ve görenek Erzurum'da hala uygulanıyor.
Erzurumajans-Türkiye'de geçerliliğini kaybetmeye başlayan birçok gelenek ve görenek
Erzurum'da hala uygulanıyor.
Bunların başındaki evlilik ve düğün
gelenekleri içiresin de yer alan kız isteme, nişanlılık dönemi ve düğün
gibi birçok adet özgün bir biçimde var olmaya devam ediyor.
Genellikle sonbaharı bekleyen Erzurumluların evlilik gelenekleri nişanla
başlar. Nişan için kız evinden gün isteyen oğlan evine, bir takım
istekler iletilir. Kızın akrabaları ve yakınlık dereceleri hakkında
bilgi verilerek gelin adayı için altın ve kıyafet alındığında hangi
akrabalara da hediye alınacağı bildirilir. İki ailenin kız evinde bir
araya geldiği nişan günü, ailelerin sosyal yapısı ve dünya görüşlerine
göre farklılık gösterebilir. Düğünden önceki Kurban Bayramı'nda damat
evi tarafından kız evine gönderilmek üzere alınan koç geline alınan
hediye altın takılıp süslenerek gönderilir. Düğün zamanı gelince, düğün
sözü almaya kız evine giden delikanlının yakınlarına alınacak eşyaların
listesi verilir. Düğün günü belirlendikten sonra alınan eşya ve gıda
maddeleri kız evine gönderilir.
Evlenme geleneği içerisinde
uygulanan pek çok törenin yanı sıra damat için yapılan törenler de
vardır. Bunlardan biri de güveyliktir. Düğün gecesinden önce güvey tıraş
yapılan damadın kuaför parasını sağdıcı karşılar. Düğünden önce
perşembe günü damat ve arkadaşları hamama gittikten sonra erkek evi
tarafından düğün akşamı, akraba ve komşulara düğün yemeği verilir. Gelin
olmaya hazırlanan kız için düzenlenen kına gecesinin bir benzeri erkek
için düzenlenen kısır gecesidir. Bu gece damadın arkadaşları ve
akrabaları bir evde toplanarak günün ilk ışıklarına kadar çeşitli
oyunlar oynarlar. Damadın düğün sırasında arkadaşları tarafından
kaçırılmasına güvey çalmak denir ve sağdıç parayı verdikten sonra damat
ortaya çıkarılır.
Evlenme olayının hemen her aşaması hediyeyle,
bağışla, ödemeyle ve ziyaretle ilgili birtakım adetleri gerekli
kılmaktadır. Bu adetlerden birisi de kız evinin takı takan damadın
yakınları için hazırladığı çeyizdir. Çeyiz, bir bohça içinde gönderilen,çorap, gömlek, iç çamaşır, elbiselik kumaş, ayakkabı, peşkir, başörtüsü
ve seccade gibi hediyelerden oluşur.
Düğünden sonra akraba ve
komşular gelinin evine kete, pasta türünden yoklama gönderirler. Yoklama
işi birkaç hafta sürebilir. Yoklama işi bittikten sonra, göz aydını
görmesine gidilir. Bu ziyaret yalnız kadınlar tarafından yapılır. Evin
büyüğüne gözün aydın denilirken, yeni evlilere de mutluluklar dilenir.
Bu ziyarete gelenlere çay, kahve, pasta veya duruma göre yemek ikram
edilir. Ziyafet sırasında özellikle gelin hizmet eder. Oğlan evi göz
aydın mevlidi okutur. Eş - dost ve akraba çağrılır. Göz aydınına
gelenler arasında yeni gelin bulunuyorsa, kırk basması olmaması için her
iki gelin sırt sırta yaklaştırılarak aralarında iğne değiştirilir.
Erzurum'da evliliğin her aşamasındaki adetlerin yanı sıra evlenme çeşitleri de varlığını koruyor. İşte
bunlardan bazıları:
Kız kaçırma: Ailelerin evliliğe kesin karşı çıkması durumunda "kız
kaçırma" olayı gündeme gelir. Bu durum ekonomik sebeplerle en çok kız
tarafının engellemesi ile ortaya çıkar. Delikanlı kızla anlaşarak
kaçırır. "Böylece düğünsüz derneksiz olarak evlilik bir oldu bittiye
getirilir. Bu oldu bitti karşısında, devreye giren yakınlar ve dostlar
yardımcı olarak, yeni yuvanın kurulması için bir çıkış yolu bulurlar.
Oturarak Almak: Erkeğin kızı zorla veya gönüllü kaçırması dışında,
kızın bohçasını alarak oğlan evine gidip oturması durumu vardır ki, buna
bazı yörelerde "oturak alma" denilmektedir. Erzurum'da da bu tip
evlenme biçimine rastlanılmakla birlikte, "oturak alma" deyimi
kullanılmaktadır.
Görücü Usulü: Kız seçme girişimi doğrudan doğruya
evlenecek genç tarafından başlatıldığı gibi, gencin annesi, babası veya
diğer yakınları tarafından da başlatılabilir. Erzurum'da, çoğu zaman
gençler seçim işini yakınlarına bırakırlar.
Evlenme işine, "görücü"
denilen erkek ailesi tarafından seçilen kadınlar grubunun kız evini
ziyareti ile başlanır. Görücü ekibinin içinde erkeğin annesi, kız
kardeşi, birkaç akraba hanımı ve güvenilir komşu hanımlar bulunur.
Erkeğin ısrarla üzerinde durduğu bir aday yoksa ve kız beğenme yetkisini
bu gruba vermişse, görücüler tek bir kız evini ziyaretle yetinmezler,
Ev ev, mahalle mahalle, köy köy dolaştıkları olur.
Beşik Kertmesi:
Erzurum'da rastlanan evlenme biçimlerinden birisi de "beşik kertme"dir.
Dede Korkut kitabı'nda rastlanan beşik kertme yoluyla çocukların
nişanlanmasının, çok eski bir gelenek olduğu anlaşılmaktadır. Çocuklar,
henüz beşikte iken nişanlarının yapılması birçok il, ilçe ve köyümüze
görülmektedir. Böylece çocuklar, daha evlenecek yaşı gelmeden kendi
haberleri olmadan nişanlanmış olurlar. Bunun belirtisi olarak da
beşiklerine birer kertik (işaret) yapılır. "Beşik Kertme" adı buradan
gelmektedir.
Desmal alma: Kız yerine kıza ait bir eşyanın
kaçırılmasının, kızı kaçırmakla eş tutulduğu bir evlenme biçimidir.
Erzurum'un güney ilçelerinde (Karayazı, Hınıs, Tekmen, Çat)
rastlanılmaktadır. bu adete göre, kız çeşmede, yolda ya da evdeyken
delikanlı kızın dezmalını (baş örtüsünü) zorla çözüp kaçırır. Baş örtüsü
kaçırılan kız gerçekten kaçırılmış sayılır. Bu durumda aileler
birbirleriyle anlaşmak zorunda kalır. Kimi zaman bu sebepten aileler
arasında kan döküldüğü olur.
