Prf.Dr.Mahmut Ragıp Gazimihal'in Erzurum,Bayburt,Kars ve Ağrı oyun ve oyun havaları ile türkülerini bir araya toplayarak ''Erzurum barları ''diye yayımladığı kitaptaki yanlışları yıllarca anlatarak, yazarak düzeltmeye çalıştık. Her ne hikmetse Erzurum dışında kurulan tüm Erzurum dernekleri buradan alıntı yaparak, iternet sitelerine koymaktalar ve gelecek kuşakları yanlış bilgilendirmektedirler. Bunun bir türlü önüne geçemedik.
Şimdi de sayın Lütfü Sezen büyük bir ihtimalle bilmeden, bazı yanlışları kitabina taşımıştır.Sayın Sezen'in engin hoşgörüsüne sığınarak yazıyorum.Sayın yazarımız lütfen yanlış anlamasın ve bunu Erzurum kültürüne bir hizmet olarak kabul etsin.
Bu arada malesef, ne İl Kültür Müdürlüğü'müzün ne de Belediyelerimizin Web sitelerinde, Erzurum Barları ile ilgili tatmin edici bilgilere rastlayamadım. İşin asıl sahiplerinin umurunda bile değil.
Sadece Erzurum Valiliği kaynak kişi olarak Sn. Lütfü Sezen'i göstererek Erzurum Barlarını yazmış. Hani insanın içinden şöyle bir şey geçiyor, keşke yazmasaymış.
Mesela ,Bar Tutmak: Bar topluluğunu para karşılığında kiralamakmış.Cemil Demirsipahi öyle demiş,halt etmiş.Dadaşı para ile oynatacak adam daha anasından doğmadı.
Bar Tutmak:Bar dizisinde yer almak demektir.El ele tutmaktır,kenetlenmektir. Bar oynayalım denmez, Bar tutalım denir. Üstelik bar tutan dadaşların davul üzerine bahşiş atma (pasa,parsa,şabaş) geleneği vardır.Olur da bir yerde oynayan bar ekibine para takılırsa, o para da davul-zurnanındır.Bugüne kadar o parayı cebine atan oyuncu görülmemiştir.
Bar tutulur,halay çekilir,horon tepilir.
Dizilişe göre barbaşının hemen solunda olan oyuncuya 'KOLLUK' denirmiş. Hayır efendim orası KOLTUKtur,kolluk değil. Erzurum Bar ekibindeki diziliş şöyledir.
1-Barbaşı,2-Koltuk,3-Koltukaltı,4,5,6..Kelleler (SIRA OYUNCULAR) ve en sondaki oyuncuya da POÇCİK denir. Pöccuk,pöççük,poççuk yanlış kelimelerdir.
Gelelim Erzurum Folkloru kitabına.
Sayfa 334.Başbar,Sekme,Çingenler,Uzundere ve Hançer barlarının ezgisi yoktur,diyor sayın yazarımız. Ezgisiz Bar olur mu? Acaba güftesi veya türkü sözleri yok, demek istemiş olmasın!
Sayfa 330.Barların gurup oyunu olduğunu söyledikten sonra şöyle bir cümle kullanmıştır.'Başlangıçta el ele tutuşan oyuncular,süratli kısımlarda birbirinin omuzundan tutarlar''Bu cümle ancak Bayburt Barları için geçerli olabilir.Erzurum barları için böyle bir cümle kullanmak Bar bilenleri ancak güldürür. Çünkü süratli kısımlarda omuzdan tutarak oynanan Bar yoktur. Ancak omuzdan tutularak başlanan Barlar vardır ve süratli kısımlara geçildiğinde elden tutulur.(Hoşbilezik,Nare gibi)
Sayfa 338:Aynen şöyle:Tavuk Barı-Felek barı:Barların en sonunda oynanır.Erzurum barlarının en eskisidir.Elele ve açık vaziyette oynanır.Ağır bir bardır.Hareket ve figürleri yayvan barına benzer.Yayvan barından farkı,sonuna kadar ağır çalınmasıdır.Tavuk diğer adiyla Felek oyununun bir de türküsü vardır.Fakat oyun sırasında bu türkü söylenmemektedir.
Şimdi bu parağraftaki hangi yanlışı düzelteyim ki.Bir kere Tavuk ve Felek ayrı ayrı barlardır,bu bir. Açık vaziyette değil, kapalı vaziyette oyuna başlanır bu iki. Türkü Felek barının türküsüdür, Tavuk barının türküsü yoktur,bu üç.
(Benim Erzurum Ajans'ta yazdığım ''Geleneksel Bar Sırası''yazım okunursa,Tavuk ve Felek Barları hakkında gerekli bilgi edinilebilir.)
Sayfa 348.Davulun aksamları şunlardır.(Aynen Yazıyorum.)
Kasnak:Yuvarlak ve geniş tahta kısmıdır.
Çember:Kasnağın iki tarafını kaplar,deri kasnakla çember arasına sıkıştırılır.
Tokmak:Sağ elle tutulur,ucu top şeklinde değenektir.
Çokmak:Sol elle tutulan ince bir değenek parçasıdır.
Gaytan:Davulu boyuna asmaya yarayan iptir.
E...canım hocam,davulu solak çalan Metin Toktaş ve Arif Sağ duymasın. Size hiç kimse çubuk, çırpı demedi mi? Ne bellemişsin Çokmak, Çomak ve değenek diyorsun. Evet bir zamanlar Köroğlu barı kılıç yerine değenekle oynanmış. Ağrı'da Çoban Ali oyunu hala değenekle oynanır. Demek ki değenek farklı bir şey.
Sonra herhalde siz Kayış'la Kaytan'ı da karıştırmışsınız. Zığvanın, yeleğin, kazekinin kaytanı vardır, fakat davulun kaytanı yoktur. Davulun Kayışı vardır.
Sayfa350. Zurnada üst kısımda yedi,alt kısımda bir olmak üzere toplam 8 delik vardır.Bunlardan üst kısimdakilerle ses ayarlanır.Alt kısımdakilerin fazla bir görevi yoktur.Daha çok tükrüğü dışarı atmaya yarar.
Vallahi bir şey demiyorum.Yorumu Zurnacılara bırakıyorum!
Daha dile getiremediğim birçok yanlışlar var. Ama olmaz ki böylede yazılmaz ki,bu dalga geçmek değil de nedir.? Size bir tavsiye: Erzurum'da Halkoyunları Derneği ve Kültür-turizm Derneği adıyla iki köklü dernek var. Bir zahmet onlardan gerekli desteği alında bu bölümü yeniden yazın.
Halkoyunları sevdalılarına saygılarımla.
