Sosyal güvenlik sistemindeki açıkların en önemli sebeplerinden olan 'erken emekliliği' önlemek için teşvik edici sistem hazırlanıyor. Yeni sistem ile kişiler ne kadar uzun süre çalışma hayatında kalırlarsa o kadar fazla emekli maaşı alabilecek. Hükümetin 21.6 milyar lira açık beklediği 2014 programı hazırlanırken gündeme getirilen çalışmayla, sosyal güvenlik sistemindeki gelir-gider dengesinin iyileştirilmesi amaçlanıyor. Bunun için de emekli aylığı hesaplamalarında kullanılan parametrelerin çalışma süresini uzatmayı teşvik edecek şekilde düzenlenmesi hedefleniyor. Düzenleme ile çalışma süresi uzadıkça aylık bağlama oranı da artacak. Programa göre, tıbbi ve ekonomik değerlendirme çalışmalarını dikkate alan bir geri ödeme sistemi oluşturulacak, geri ödeme kapsamında olmayan sağlık hizmetlerinin sağlanması için tamamlayıcı sağlık sigortacılığı teşvik edilecek. Tanı İlişkili Gruplara (TİG) dayalı geri ödeme yönteminin yaygınlaştırılması kapsamında pilot çalışmalara başlanacak. Hükümeti, bu çalışmaya teşvik eden ise her yıl artan sosyal güvenlik açıkları oldu. Sosyal sigorta sistemi gelirlerinin giderleri karşılayamadığı belirtiliyor. Geçmişte seçim yatırımı olarak getirilen erken emeklik ve yüksek aylık bağlama oranlarının devam etmesi ve sağlık harcamalarının giderek artması sebebiyle sosyal güvenlik açığı arttı. 2014 yılında sosyal güvenlik kuruluşlarının toplam gelirinin 174.4 milyar, toplam giderlerinin 196 milyar lira, gelir-gider açığının ise 21.6 milyar lira olması öngörülüyor. Hükümetin 2014 programına göre GSYH'ye oran olarak, gelirlerin yüzde 10.15, giderlerin yüzde 11.40 ve açığın yüzde 1.26 olması hedefleniyor. 2014 yılında SGK'ya faturalı ödemeler, ek karşılıklar, emeklilere yapılan ek ödeme, devlet katkısı, prim teşviklerinden kaynaklanan transferler ile prim ödeme gücü olmayanların GSS primi de dahil olmak üzere toplam 77 milyar TL tutarında ve GSYH'nin yüzde 4.48'i oranında bütçe transferi yapılması öngörülüyor.
22 GAP'A MAL OLDU
Süleyman Demirel'in başbakanlığı döneminde erken emeklilik sistemi getirildi ve 54 yaşında emekli olan insanlar 38 yaşında emekli olmaya başladı. Sistem şimdiye kadar yaklaşık 1 trilyon liraya mal oldu. Bu da 22 adet GAP yatırımına karşılık geliyor.
Emeklilerin sayısı çalışandan hızlı arttı açık büyüdü
Türkiye'de 2003 yılında 12 milyon 289 bin 808 çalışana karşılık, 6 milyon 848 bin 22 emekli bulunuyordu. Bu durumda çalışanların 1.99'u bir emekliyi finanse ediyordu. Yani 2 çalışan 1 emekliye bakıyordu. 2013'e gelindiğinde ise 18 milyon 890 bin 108 kayıtlı çalışana ulaşan sistemde emekli sayısı ise 10 milyon 471 bin 966'ya ulaşıyor. Bu da son yıllarda 4 milyon yeni istihdam sağlanmasına rağmen emekli sayısının çalışan sayısından daha hızlı arttığını gösteriyor. Bu durumda da 1.92 çalışan, bir emekliyi finanse eder hale geliyor. Oysa sağlıklı bir sosyal güvenlik sisteminin devam etmesi için 4 çalışana 1 emekli düşmesi gerekiyor. Mevcut durumda ise bir emekliye 2 çalışan düşmediği için, bu yıl sonunda SGK'nın geliri 156 milyar lira, emekli maaşı ve sağlık harcamalarıyla birlikte gideri de 181.2 milyar lira olacak.?Aradaki 24.8 milyar liralık fark ise, Hazine'den karşılanacak. Yıllardır süren bu durum bütçe açığını artırıp yatırımları azalttı. Bu da bütün vatandaşların daha az hizmet alması sonucunu doğurdu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik, mevcut durumu "38-40 yaşında emekli olanlar sevindi. Ama onların çocukları şimdi sistemden dolayı ağlıyor" diye özetlemişti.
YILDA 30 TL AZALIYOR
Mevcut uygulamada çalıştıkça maaş düşüyor
Mevcut sistemde yeni emekli olacaklar, 1999 yılından sonra emekli olanlardan daha az emekli maaşı alıyor. Eski emekliler daha çok, yeni emekliler daha az maaş alıyor. Çünkü çalıştıkça emekli maaşları düşüyor. Bunun sebebi de aylık bağlama oranlarında yapılan değişiklik. Aylık bağlama oranı bakımından üç dönem dikkate alınıyor. Buna göre;
- 2000 öncesi: Söz konusu dönemde aylık bağlama oranı, 25 yıl sigortalılık süresi (9000 prim günü) üzerinden ele alınırsa düşükten prim ödeyenler için yüzde 76 olmuştu. Bu dönemde 3600 gün üzerinden emekli olanların da aylık bağlama oranı yüzde 70 seviyesindeydi.
- 2000 ve Ekim 2008 arası: Bu dönemde çıkarılan yasayla, aylık bağlama oranı 25 yıl sigortalılık üzerinden yüzde 65'e geriledi.
- Ekim 2008 sonrası dönem: Sosyal Güvenlik Reformu Yasası olarak adlandırılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasasıyla 25 yıl sigortası olanların aylık bağlama oranı yüzde 50'ye düşürüldü.
En düşük aylık bağlama oranı Ekim 2008 sonrası dönem olduğundan, aylık brüt kazancı, Sosyal Güvenlik Kurumu'na 3 bin liranın altında beyan edilenler veya Bağ-Kur'lu olarak aylık 1000 liranın altında prim ödeyenlerin, emekli olduğunda"bağlanacak emekli aylığı" sürekli düşüyor. Özellikle asgari ücret üzerinden prim ödenmesi durumunda, çalışan sigortalının gelecekteki emekli aylığı her yıl için 30 TL civarında azalıyor. Bu şekilde 10 yıl daha fazla çalışan 300 lira daha az emekli maaşı alıyor. Ancak sigorta primlerini tavandan (3000 ile 6.639,90 TL arasında) ödeyenlerin bağlanacak emekli aylıkları ayda 6 TL, 7 TL civarında artıyor. Ancak işveren, vergi yükü sebebiyle bu tutarda maaş alanı dahi asgari ücretten gösteriyor.
AYNI ŞARTLARI TAŞIYANLARA EŞİT MAAŞ HAKKI
Kamu Başdenetçisi Nihat Ömeroğlu, emeklilerin başvurusu üzerine yaşlılık aylığına hak kazanma şartları ve sağlanan yardımlardaki farklılıkların aynı konumdakiler arasında eşitsizliği yol açmaması için tavsiyede bulundu. Tavsiyenin ardından gözler, 2000 yılından sonra emekli olanların maaşlarında artışın önünü açan SGK'ya çevrildi. SGK, bu tavsiyeye uyarsa yaşlı maaşına hak edenlerden, aynı şartları taşıyanlar arasındaki farkılıklar giderilecek. Çalışma yapılırsa, intibak yasasından yararlanamayanlar için de çalışma yapılabilecek.
Maaşı yükseltmek sizin elinizde
Mevcut düzenlemede emekli olmadan önce günlük kazancınızı daha fazla göstererek yüksek maaş alabilirsiniz. Gazetemizde okuyucu sorularına cevap veren sosyal güvenlik uzmanı ve gazetemiz yazarı Lütfi Köksal, bunun ayda 30 gün değil de 5 gün SSK gösterilerek mümkün olduğunu söyledi. İşte okuyucu sorusu ve Lütfi Köksal'ın verdiği cevap:
-15.12.1967 doğumluyum. 1985'te işe başladım. Günüm fazla olduğu için emekli maaşımın düşük olacağını söylüyorlar. Yüksek olması için ne yapmalıyım?
- 01.12.1985 tarihli sigorta girişiniz ve 7.882 gününüz var. 25 yıl, 49 yaş ve 5.300 günle emekli olabilirsiniz. 25 yılınız ve gününüz dolmuş. 49 yaşınızın dolduğu 15.12.2016 tarihinde emeklilik müracaatı yapabilirsiniz. Bugünkü şartlarda 918,78 TL civarında emekli maaşı bağlanır. Ya da ayda 30 gün değil, 5 gün SSK'lı olun, günlük kazanç 200 lira olacak şekilde 5 günde 1000 lira kazanç ile SSK'ya bildirin, ayrıca GSS prim borcu çıkmasın diye de eksik gün sebebi olarak da kod 7 (puantaj) ile eksik gün bildirimi yapın. Maaşınız daha da artacaktır.
05.11.2013 10:26:13