Erzurum'daki caddeye verilen isim Türkiye'de bir ilkti!

Gazi Mustafa Kemal Paşa liderliğinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 29 Ekim 1923’te Cumhuriyeti ilan etmesinden bu yana tam 99 yıl geçti. 99 yıl önce bugün Türk Milleti, milli egemenlik ve bağımsızlığını tüm dünyaya duyurdu.

 

“Tek bir egemenlik var, o da milli egemenliktir. Milletin egemenliğini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır” ilkesi ile hareket eden Ulu Önder, Cumhuriyet’i milletine armağan etti.

 

 

Temelleri Erzurum’da atıldı

 

Cumhuriyetin temelleri ise 103 yıl önce Erzurum’da atıldı. Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın,  katıldığı Erzurum Kongresi’nde alınan ‘Vatan bir bütündür, parçalanamaz’ ve ‘Manda ve himaye kabul edilemez’ kararları ve “Yeni kurulacak Türkiye Devleti’nin yönetim şekli Cumhuriyet olacak” şeklinde not aldırdığı Erzurum’da Cumhuriyetin temel taşları oluşturuldu. Erzurum halkı o kutlu ismi sonuna kadar sahiplendi.

 

 

İsmini bizzat Gazi verdi

 

Erzurum Şehir Arşivi’nden çıkan belgelere göre, Türkiye’de ilk kez bir caddeye ‘Cumhuriyet’ ismi Erzurum’da verildi. Tarihi belgelerden edinilen bilgilere göre, 1924 yılında Erzurum’da yaşanan şiddetli depremi Karadeniz ziyareti sırasında haber alan Mustafa Kemal Paşa, bu geziyi yarıda keserek Erzurum’a geldi. Ilıca’dan Erzurum’a uzanan yolun iki tarafında sıralanan atlı ve yaya halk, cemiyetler ve askerlerin sevgi gösterileri, tezahüratları, top atışları ve kesilen kurbanlar arasında İstanbul Kapısı’na gelen Gazi, burada kendisi için hazırlanan özel arabaya binerek, iki tarafında sıralanan atlılarla birlikte Hükümet Konağı önüne geldi. Burada kısa bir süre dinlenen Mustafa Kemal Paşa, daha sonra yeni yapılmış olan caddenin açılış törenine katıldı. Yeni yapılan bu caddeye “Gazi Mustafa Kemal Caddesi” isminin verilmesini halkın arzusu üzerine dile getiren ve bunu kendisine teklif eden dönemin Belediye Başkanı Korukcuzade Nafiz Bey’e Atatürk şu cevabı verdi:  “Ben faniyim, ama Cumhuriyetimiz ebediyen yaşayacaktır. Caddeye Cumhuriyet adının verilmesi daha uygun olur.” Böylece Türkiye’de ilk defa bir caddeye Cumhuriyet ismi verilmiş oldu.

 

 

Cumhuriyet’in ismi her yerde yaşatıldı

 

Erzurum Teknik Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu, Cumhuriyet’in erken dönemlerinde kentte Cumhuriyet isminin birçok mekanda kullanıldığı söyledi.  Prof. Dr. Küçükuğurlu, “Bu tarihten itibaren Erzurum’da birçok mekân için Cumhuriyet ismi kullanılmıştır. İlk Cumhuriyet Caddesi ismi Erzurum’da bizzat Gazi tarafından verilmiştir. Onun dışında bu ismin çoğu yerde kullanıldığını görüyoruz. Şimdiki Havuzbaşı’nın olduğu yerde bir meydan yapılmasına ve buraya Cumhuriyet Meydanı isminin verilmesine 1934’te karar verilmiştir. Buraya Mustafa Kemal Paşa’nın bir heykelinin konulması, bir havuz yapılması, etrafının park haline getirilmesi belirtilen tarihte kararlaştırılmıştır. Cumhuriyet Sineması: Bu sinemanın yerine daha sonra Dadaş Sineması yapılacaktır. Günümüzde ise İbrahim Erkal Kültür Merkezi olarak kullanılmaktadır. Cumhuriyet Oteli: Yakutiye Belediyesi’nin üstündeki binadır. Cumhuriyet Lokantası: Cumhuriyet Oteli’nin yanındaydı. Cumhuriyet Eczanesi ve Cumhuriyet Sabun Fabrikası da vardır. Cumhuriyet İlk Mektebi, Osmanlı döneminde Sanayi Mektebi iken savaş sırasında kapanmıştı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Cumhuriyet İlk Mektebi olarak yeniden faaliyete geçti. Taşhan’ın üstündeydi. Şimdi yerinde Ticaret Lisesi vardır” dedi.

 

 

Cumhuriyet yolunda Erzurum

 

Cumhuriyetin ilanının, tüm Anadolu’da olduğu gibi, Erzurum’da da büyük bir heyecan ve umut kaynağı olduğunu belirten Prof. Dr. Küçükuğurlu, “Erzurum halkı, Cumhuriyet’e her zaman önem vermiştir. Cumhuriyet fikrinin ilk dillendirildiği yer Erzurum’dur. Milli Mücadele yıllarında Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a geldiği 3 Temmuz 1919’u takip eden günlerde gelecekteki yönetim şeklinin Cumhuriyet olacağı ifade edilmiştir. Erzurum Kongresi günlerinde bölgede bulunan bazı İngiliz subaylar, Erzurum’da Cumhuriyet rejiminin kurulmakta olduğunu belirten ifadeler kullanmışlardır. Birinci Dünya Savaşı sırasında ağır bir Rus işgaline ve Ermeni katliamına sahne olan Erzurum, Cumhuriyetin ilanına giden yolda önemli bir rol oynadı. Savaş sırasında uğradığı büyük tahribata rağmen, milli devletin kurulması için üzerine düşen görevi yerine getirdi. Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında toplanan Erzurum Kongresi’yle taçlanan bu önemli katkı, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanıyla en büyük meyvesini vermişti. Cumhuriyetin ilanı, tüm Anadolu’da olduğu gibi, Erzurum’da da büyük bir heyecan ve umut kaynağı olmuştu. Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında büyük bir işgal ve katliama sahne olmuş olan Erzurum için, yeni bir Türk Devleti’nin kurulmasının ayrı bir anlamı vardı. Çünkü bahsedilen acı günlerin ertesinde memleketlerine geri dönüp yurtlarını şenlendirmek isteyen bölge halkı için, devlet desteğini hissetmek çok önemli idi” diye konuştu.